సుసర్ల దక్షిణామూర్తి (1921-2012)
(Pencil sketch by Ponnada Murty, that is me)
సుసర్ల దక్షిణామూర్తి అనగానే మనకు సినీ సంగీత దర్శకుడు, ‘నర్తనశాల’ సినిమా, లతా మంగేష్కర్‌ ‘నిదురపోరా తమ్ముడా’ పాట ఇవన్నీ గుర్తుకొస్తాయి. కానీ శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసులకు మాత్రం మంగళంపల్లి బాలమురళికృష్ణ, ఆయన గురువు పారుపల్లి రామకృష్ణయ్య పంతులు, వారి గురువు - సుసర్ల దక్షిణామూర్తిశాస్త్రి గుర్తొస్తారు.
నిజమే ఈ గుర్తుకి ఆ గుర్తుకి, మధ్య గుర్తుంచుకోదగ్గ బంధుత్వమే ఉంది. త్యాగరాజ శిష్య పరంపరకి చెందిన ఆ సుసర్ల దక్షిణామూర్తి శాస్త్రి - సినీ సంగీత దర్శకుడు సుసర్ల దక్షిణామూర్తికి స్వయానా తాత. ఆ సుస్వర సంపదను వారసత్వంగా పుణికి పుచ్చుకోవడం వల్లనే వయొలిన్‌తో పదమూడో ఏట రాజస్థానాల్లో తన ప్రతిభను ప్రదర్శించి పదహారవ సంవత్సరంలోనే గజారోహణ సత్కారాన్ని
అందుకున్నారు కూడా.
తరువాత ఆల్‌ఇండియా రేడియోలో ఏ గ్రేడ్‌ ఆర్టిస్ట్‌గా గుర్తింపు పొంది చాలా కార్యక్రమాల్లో పాల్గొనడమే కాకుండా సౌతిండియన్‌ మ్యూజిక్‌ విభాగానికి స్టేషన్‌ డైరక్టురుగా ఆహ్వానాన్ని
అందుకున్నారు. ఆ ఆహ్వానాన్ని స్వీకరించకుండా మద్రాసు వైపు ఆయన సాగించిన సినీ సంగీత ప్రస్థానంలో
శ్రోతలకు మిగిల్చిన కొన్ని మధురైమైన మలుపులు, మజిలీలు గురించి తలపుల తలుపులు తెరిచి తల్చుకుందాం
- ఆయనకు ఓ నివాళిగా.
* కొన్ని కొన్ని జిలుగులు తళుక్కుమని మెరిసి వెళ్లిపోతుంటాయి.
అలాంటివి పాటలో ఎక్కడో దగ్గిర వేసి ఆ పాటకు కొత్తందాలు తీసుకురావడంలో సుసర్ల వారి శైలి విభన్నంగా ఉంటుంది. ఉదాహరణకి ‘బండరాముడు’లో ‘ఒక సారి ఆగుమా ఓ చందమామ’ అంటూ ఓ అద్భుతమైన మలుపు ఊహించని విధంగా తిరుగుతుంది.
విన్నవాళ్లే కాదు - ఎప్పుడు ఎక్కడ ఎవరు పాడినా సరే ఈ మలుపుని ఎంజాయ్‌ చెయ్యకుండా పాడడం జరగదు. అదీ సుసర్లంటే. అలాగే ‘ఎవ్వరి కోసం ఈ మందహాసం’ (నర్తనశాల) పాట చివర్న పల్లవి రిపీట్‌ కాగానే వచ్చే వయొలెన్‌ బిట్‌. ఇది మొత్తం పాటలో ఒకేసారి వస్తుంది. అయినా ఆ పాట ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడల్లా ఈ బిట్‌ని హమ్‌ చెయ్యని సంగీత ప్రియులుండరు. ‘నర్తనశాల’లోనే ‘సఖియా వివరించవే’ పాటలో.. చిట్ట చివరకి ల్యాండింగ్‌గా వచ్చే ఆలాపన.. పాడే వారి నోట ఈ ఆలాపన రాగానే వినే వారి ముఖంలో వెలుగుతో కనిపించే ఎక్స్‌ప్రెస్‌ని కెమెరాతో క్యాచ్‌ చేసి చూపించాలే తప్ప ఎంత వర్ణించినా అది ఆ అనుభవానికి నీడలా ఉంటుందే తప్ప ప్రతిబింబంలా ఉండలేదు.
* జగపతి వారి తొలి చిత్రం ‘అన్నపూర్ణ’లో హీరో జగ్గయ్యకి పీబీ శ్రీనివాస్‌ చేత (‘మనసేమిటో తెలిసిందిలే...’ అనే పాట), హాస్య పాత్రధారి రేలంగికి ఘంటసాల చేత పాడించడం. జగ్గయ్యకి పీబీ శ్రీనివాస్‌ బావుంటుంది. కానీ రేలంగికి ఘంటసాల చేత పాడించాల్సిన
అవసరం లేదు. అప్పటికే ఎస్టాబ్లెష్‌ అయిపోయిన మాధవపెద్ది ఉన్నారు. పైగా గతంలో తనే రేలంగికి - ‘సంసారం’లో ‘సొగసైన క్రాఫ్‌ పోయే నగమోము చిన్న బోయే..’ అనే పాటనీ, ‘ఇలవేల్పు’లో ‘సాంబ్రాణి ధూపమేసి పట్టనా’లాంటి పాటనీ పాడి హిట్‌ చేసిన చరిత్ర ఉంది సుసర్లకి. అయినా ఘంటసాల చేత (‘వగలాడి వయ్యారం భలే జోరు..’ అనే పాట) పాడించడం.. అదీ మహా లబ్జుగా! ఇది సాహసం కాదు..సామర్థ్యం.
* ఇవి కాక తెలుగువారికి సంప్రదాయానికి సుసర్లవారు తన వంతుగా సమర్పించిన గీతాలు ఓ రెండున్నాయి. ఒకటి ‘సంసారం’లో ‘అమ్మా శ్రీ తులసీ దయారాశివమ్మా’ పాటైతే, ఇంకొకటి ‘నర్తనశాల’లో ‘జయగణనాయక విఘ్న వినాయక’. మొదటిది లేకుండా తులసి పూజ, రెండవది లేకుండా నృత్యపూజ జరగడం తెలుగింట అరుదు.
* సుసర్లవారి శరీరం ఎంత ధృడమైనదో ఆయన శారీరం (గాత్రం) అంతకంటే ధృడమైనది. అది ఎంత ఎత్తుకి వెళ్లగలదో తెలుసుకోవాలంటే ‘సంతానం’లో ఘంటసాల చేత పాడించిన రెండు పాటల్ని గమనిస్తే చాలు. మొదటిది ‘కనుమూసిన కనిపించే నిజమిదే’ అనే విషాద గీతం. రెండవది అందరికీ తెలిసిన ‘దేవీ శ్రీదేవి’ అనే ప్రేమ గీతం. షణ్ముఖప్రియ రాగానికి ఉదాహరణగా సినీ గీతాన్ని చెప్పమంటే ఎవరైనా సరే మొదట చెప్పే పాట - దేవీ శ్రీదేవి. ఈ పాటను ఆ రేంజ్‌లో పాడగలగడం ఘంటసాల అభిమానులకు ఓ స్టేటస్‌ సింబల్‌. అలా రేంజ్‌లోకి వెళ్లగల గాత్రాలుంటే అంతరేంజ్‌లో పాటల్ని స్వరపరచడమేకాక పాడి - పాడించడంలో దిట్ట సుసర్ల. అందుకు మరో ఉదాహరణ ‘సంతానం’ అనగానే గుర్తొచ్చేపాట తెలుగువారు గర్వంగా చెప్పుకునే పాట సుసర్లవారి కీర్తి కిరీటంలో కలిగితురాయిగా నిలిచిపోయిన పాట ‘నిదురపోరా తమ్ముడా’. ఈపాటలో ‘జాలి తలచి కన్నీరు తుడిచే దాతలే కనరారే’ దగ్గర లతా వాయిస్‌ని ఎంత రేంజ్‌కి వేళ్లేటట్టు చేశారో తిరిగి అదే పాట ఘంటసాల వెర్షన్‌తో రిపీట్‌గా వచ్చినప్పుడు ఆయన వాయిస్‌ని కూడా అదే రేంజ్‌లో వాడుకున్నారాయన. (ఈ పాట పాడి ఇంటికెళ్లాక - ‘లతా మంగేష్కర్‌ వచ్చిందని సూట్‌లో వచ్చాడు దక్షిణామూర్తి’ అని చెప్పారట ఘంటసాల తన భార్య సావిత్రమ్మతో).
* ఇలా రేంజ్‌ ఉన్న పాటలతో పాటు మాధుర్యంతో తొణికిసలాడే మృదువైన గీతాలను అభిమానించే వారి కోసం కూడా తక్కువేం చెయ్యలేదు సుసర్ల. అందుకు మొదట మంచి ఉదాహరణ ‘చల్లని వెన్నెలలో చక్కని కన్నె సమీపములో’ (సంతానం) పాటనే చెప్పుకోవాలి. ప్రభుదేవా నటించిన ‘ప్రేమికుడు’ సినిమాలో అతనితో మందు తాగిస్తూ ‘ఎవర్ని ప్రేమించావు?’ అని అతని తండ్రి (ఎస్పీబాలు) అడిగే సీన్‌ గుర్తుందా? అక్కడ సరదాగా బాలూ హమ్‌ చేసిన పాట ఇదే. నిజానికి అది డబ్బింగ్‌ సినిమా కాబట్టి ఏ పాట హమ్‌ చేసినా చెల్లిపోతుంది. కానీ ఈపాటనే బాలూ ఎన్నుకోవడానికి
గల కారణం ఆ పాçపై బాలూకున్న మక్కువతోపాటు ఆ ఎంపికను ప్రేక్షకుల ఎంజాయ్‌ చేస్తారనే నమ్మకం కూడా. అలానే జరిగింది. అలా ఆ క్రెడిట్‌లో కొంత పరోక్షంగా సుసర్ల వారికి వెళ్తుంది.
* ‘సంతానం’ సినిమాలోని ‘సంతోషమేలా సంతోషమేలా’ పాట గురించీ చెప్పాలి. నిజానికి ఈ పాట ట్యూన్‌ సుసర్లవారిది
కాదు. శాంతారాం తీసిన ‘సుభా కా తారా’ సినిమాలోని ‘గయా అందేరా హువా ఉజాలా’ అనే గీతం తాలూకు బాణీ అది. తెలుగు పాటను ఎస్పీ కోదండపాణి (జమునారాణితో కలిసి) ఆలపించారు. గాయకుడిగా ఎస్పీ కోదండపాణి అనగానే ‘ఇదిగో దేవుడు చేసిన బొమ్మ’ (పండంటి కాపురం) పాటనే ఆయన మొదటి పాటనుకుంటారు. ఆయనతో సుసర్ల వారెప్పుడో పాడించారని చాలా మందికి తెలియదు. అలాగే ఎమ్మెల్‌ వసంతకుమారితో
‘వచ్చిన కోడలు నచ్చింది’లో పాడించిన ఘనత కూడా ఈయన అకౌంట్‌లో ఉంది. కోదండపాణితో పాడించడానికి కారణం సుసర్లవారి దగ్గర అసిస్టెంట్‌గా పనిచేయడమే. ఒక్క కోదండపాణే కాదు. ఎమ్మెస్‌ విశ్వనాథం, ఎ.ఎ.రాజ్‌ వీరంతా సుసర్ల వద్ద పని చేసిన వారే.
* ఎమ్మెల్‌ వసంతకుమారితో పాడించినట్టే ఒరియా గాయకుడు రఘునాథ పాణిగ్రహితో ‘చల్లని రాజా ఓ చందమామా’ (‘ఇలవేల్పు’) పాటని పాడించడం, ఆ పాట అటు పాణిగ్రహి కెరీర్‌కి, ఇటు తెలుగు సినీ సంగీత చరిత్రకే ఒక ల్యాండ్‌ మార్క్‌గా మిగిలిపోవడం సుసర్లవారి క్రెడిట్స్‌లో చేరదగ్గవి.
* ఇక్కడ మరో రెండు విషయాలు చెప్పాలి. అక్కినేనికి
ఘంటసాల అలవాటు పడుతున్న రోజుల్లో రఘునాథ పాణిగ్రహి ‘చల్లనిరాజా ఓ చందమామా’ పాడించడం ఒక్కటైతే, ఘంటసాల బాగా అలవాటయిపోయిన
తరువాత ఎన్టీఆర్‌కి ‘బండరాముడు’లో పిఠాపురం నాగేశ్వరరావుతో (రకరకాల పూలు.. అనే పాట) పాడించడం, అదే సినిమాలో నాగయ్యకి ఘంటసాలతో (రాధా మోహన రాస విహారీ..అనే పాట) పాడించడం.. వీటినేమంటారు? ఇదివరకు అనుకున్నట్టు
సాహసమా.. సామర్థ్యమా..లేక ప్రయోగమా? అలా అయితే ఒకే సినిమాలో (నర్తనశాల) ఎన్టీఆర్‌కి (బృహన్నలగా ఉన్నప్పుడు) అటు ఘంటసాలతో (జయగణ నాయక), ఇటు బాలమురళితో (సలలిత రాగ సుధా రససారం) పాడించడాన్ని ఏం అంటారు.
* ఇక ‘నర్తనశాల’ విషయానికొస్తే
ఏ పాటని హిట్‌ కాని పాటగా తీసెయ్యగలం? ‘నరవరా ఓ కురువరా’, ‘జననీ శివ కామినీ’, ‘జయగణ నాయక’, ‘సలలిత రాగసుధరస’, ‘ఎవ్వరి కోసం ఈ మందహాసం’, ‘సఖియా వివరించవే’, ‘దరికి రాబోకు రాజా’ ఇలా ఏ పాటని మర్చిపోగలం..మరి పద్యాలు..ఏనుగు నెక్కి పెక్కేనుంగలిరుగడరా.. కాంచన మమ వేదికా.. వీటికి అమృత ధారలద్దినది సుసర్ల సుస్వరాలే కదూ!?
* ఈ సందర్భంగా మరో సంగతి చెప్పుకోవాలి. ‘నర్తనశాల’ వచ్చిన పదహారేళ్ల తరువాత అదే కథాంశంతో ‘శ్రీమద్విరాట్‌
పర్వం’ వచ్చింది. దీనికీ సుసర్లే సంగీత దర్శకుడు. ఆ సినిమాతో పోలిస్తే మిగిలిన పాటలకి లేని ఇబ్బంది ఓ పాటకి వచ్చి పడింది. ‘నర్తనశాల’లో సైరంధ్రి - కీచకుణ్ణి ఆహ్వానిస్తూ ‘దరికి రాబోకు రాబోకు రాజా’ అంటూ పాడుతుంది. అది సోలో. ఇక్కడ ‘మద్విరాట్‌ పర్వం’ విషయానికొచ్చేసరికి (ఎన్టీఆర్‌ కీచకుడు కనుక) కీచకుడు కూడా గొంతు కలుపుతాడు. పైగా నెగిటివ్‌ రోల్‌లో ఎన్టీఆర్‌ అభినయించిన ‘చిత్రం హాయ్‌ భళారే విచిత్రం’ పాట (‘దాన వీర శూర కర్ణ’) అప్పటికే హిట్టు. దానికి సుసర్ల ఓ తమషా చేశారు. ‘మనసాయెనా మతిపోయెనా’ అని సైరంధ్రి అంటే ‘ఎప్పుడు మనసౌవుతుందో,
ఎప్పుడు మతిపోతుందో, అప్పుడే కథ మొదలవుతుంది’
అని ఎత్తుకుంటాడు
కీచకుడు. సరిగ్గా కీచకుడి లైన్స్‌ రాగానే వెనుక ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్‌
అన్నీ వెస్ట్రన్‌ స్టయిల్లో ఫాలో అవుతాయి. జనం కొత్తదనం ఫీలయ్యారు. ఆనందించారు.
* ఇలా చెప్పుకొంటూపోతే సుసర్ల వారి పాటల గురించి ప్రత్యేకంగా ఓ పుస్తకమే వెయ్యొచ్చు. ‘నారద నారది’ సినిమాతో స్వతంత్య్ర సినీ సంగీత దర్శకుడిగా మొదలైన ఆయన జీవనం ఎన్నో మలుపులు తిరిగింది. ‘లక్ష్మమ్మకథ’,
‘స్త్రీ సాహసం’,
‘పరమానందయ్య శిష్యులు’ చిత్రాల్లో అక్కినేనికి ప్లే బ్యాక్‌ పాడడం, ‘సర్వాధికారి’ చిత్రంలో ఎన్టీఆర్‌కి డబ్బింగ్‌ చెప్పడంలాంటివి కూడా వాటిలో కొన్ని. సంగీత దర్శకుడిగా వర్క్‌ తగ్గాక ఖాళీగా కూర్చోలేదు. చక్రవర్తి ఆర్కెస్ట్రాలో వయొలిన్‌ వాయించే వారు. ఆ పనిని ఆయన చిన్నతనంగా ఫీలవ్వలేదు. అది కూడా సంగీతారాధనే అనుకునేవారు. చక్రవర్తి కూడా ఈయన్ని ఎంతో గౌరవంగా చూసుకునేవారు.
* ఓసారి రికార్డింగ్‌ థియేటర్లోకి వెళ్తుతున్నారు సుసర్ల. అంతకు కొన్నేళ్ల క్రితమే చక్రవర్తి ఆర్కెస్ట్రాలో చేరిన ఓ కుర్రాడు కాళ్లు బార్లా జాపుకుని అడ్డంగా కూచున్నాడు. అతన్ని దాటుకుని వెళ్లడం కుదరక తప్పుకుని వేరే రూట్లో థియేటర్‌కి వెళ్లారాయన. అదంతా గమనించిన చక్రవర్తికి కోపం నసాళానికి అంటింది. స్పీడుగా వెళ్లి కుర్రాడు కూర్చున్న కుర్చీని ఓ తాపు తన్నారు.
‘‘ఆయన ఎవరనుకుంటున్నావురా? ఆయనకున్న విద్వత్తు మనకి రావాలంటే జన్మలెత్తాలి మనం’’ అన్నారు గట్టిగా అరుస్తూ. ఈ సంఘటన ఒక్కటి చాలు సుసర్ల పట్ల విషయం ఉన్న సీనియర్‌ సంగీత దర్శకులు ఎంత గౌరవాన్ని కనపర్చేవారో చెప్పడానికి.
* కాలక్రమేణా షుగర్‌ వ్యాధి ముదరడం వల్ల ఆయనకు చూపుపోయింది. వయోభారతంతో వినికిడి శక్తి బాగా తగ్గిపోయింది. చివరగా ఓ ఎఫ్‌.ఎమ్‌.రేడియో వాళ్లు ఇచ్చిన లైఫ్‌టైమ్‌ ఎఛీవ్‌మెంట్‌ అవార్డే సుసర్ల అందుకున్న ఆఖరి అవార్డు. వ్యాధిగ్రస్తుడైపోలేదాయన. పోయే ముందు కూడా ‘నన్ను హాస్పిటల్‌కి తీసుకెళ్లవద్దు’ అని స్పష్టంగా చెప్పి మరీపోయారు.
* ఏదీ ఏమైనా చంద్రుడున్నంత కాలం తెలుగువారికి ‘చల్లని రాజా ఓ చందమామా’ పాట ఉంటుంది. కంటికి నిద్ర సుఖం తెలిసున్నంతవరకూ ‘నిదురపోరా తమ్ముడా’ గుర్తుంటుంది. మంచి సంగీతం మీద గౌరవం ఉన్నంతవరకూ ‘సలలిత రాగ సుధా రస సారం’ ఆగకుండా ప్రవహిస్తూ ఉంటుంది. అదే సుస్వర వాహిని. సుసర్ల వాహిని.
(వ్యాసం సౌజన్యం : Musicologist Raja)
కామెంట్‌లు లేవు:
కామెంట్‌ను పోస్ట్ చేయండి